Μαντινάδες για τους παλιούς Τυλισανούς οργανοπαίχτες κρητικής μουσικής από τον κ. Βαγγέλη Χαλκιαδάκη

Μετά από συνεργασία των Συλλόγων Γυναικών Τυλίσου «Η Δίκτυννα», του Πολιτιστικού Συλλόγου Τυλίσου και του Τοπικού Συμβουλίου Νεολαίας Τυλίσου, πραγματοποιήθηκε στις 25 Ιουλίου 2013 μια βραδιά αφιερωμένη στους παλιούς και νεότερους οργανοπαίχτες κρητικής μουσικής του χωριού μας. Πιστεύοντας ότι η επαφή με την τοπική μουσική παράδοση και τον πολιτισμό μας μπορεί να αποτελέσει στήριγμα στις δύσκολες κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες της σημερινής εποχής, επιχειρήσαμε να ‘παντρέψουμε’ διαφορετικές γενιές Τυλισσανών που άφησαν και αφήνουν το μουσικό στίγμα τους στο χωριό μας και τον τόπο μας.  Η συμβολή των παλαιότερων γενεών στα παραδοσιακά μουσικά μονοπάτια αλλά και  η δυναμική πορεία της νεότερης γενιάς σε αυτά  είναι η εγγύηση που γεφυρώνει το χτες με το σήμερα και το ελπιδοφόρο αύριο.  

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο δημοσιεύουμε με χαρά τις όμορφες μαντινάδες που έγραψε και μάς έστειλε ο καλός συγχωριανός και φίλος του Συλλόγου μας, κ. Βαγγέλης Χαλκιαδάκης, σχετικά με παλαιότερους οργανοπαίχτες κρητικής μουσικής της Τυλίσου. Τον ευχαριστούμε θερμά και τον συγχαίρουμε για τη δημιουργική έμπνευση!

 

ΘΑ ΠΡΟΣΠΑΘΗΣΩ ΣΗΜΕΡΑ ΜΕ ΠΟΛΥ ΣΕΒΑΣΜΟ ΚΑΙ ΕΥΛΑΒΕΙΑ ΝΑ ΑΝΑΦΕΡΘΩ ΣΤΟΥΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΜΑΣ ΠΟΥ ΓΙΑ ΠΟΛΛΕΣ ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ ΜΑΣ ΓΛΕΝΤΙΖΑΝ ΚΑΙ ΠΡΟΣΘΕΣΑΝ ΚΙ ΑΥΤΟΙ ΕΝΑ ΛΙΘΑΡΑΚΙ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΜΑΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ.

ΓΙΑ ΝΑ ΘΥΜΗΘΟΥΝ ΟΙ ΜΕΓΑΛΟΙ ΚΑΙ ΝΑ ΜΑΘΑΙΝΟΥΝ ΟΙ ΜΙΚΡΟΙ.

        
ΣΤΑ ΓΛΕΝΤΙΑ ΠΟΥ ΓΙΝΟΤΑΝΕ
ΔΥΟ 'ΤΑΝ ΟΙ ΛΥΡΑΤΖΗΔΕΣ,
ΜΑ ΗΤΑΝΕ ΨΗΜΙΔΕΥΤΟΙ,
ΜΕΓΑΛΟΙ ΜΕΡΑΚΛΗΔΕΣ.

ΗΤΑΝ ΟΙ ΠΡΩΤΟΜΑΣΤΟΡΕΣ,
Ο ΓΙΩΡΓΗΣ ΑΛΕΞΑΚΗΣ
ΚΑΙ Ο ΚΟΥΡΕΑΣ Ο ΨΗΛΟΣ
ΒΑΓΓΕΛΗΣ Ο ΝΙΡΑΚΗΣ.

ΚΑΙ ΣΤΟ ΛΑΟΥΤΟ ΗΤΑΝΕ
Ο ΜΑΜΑΚΟΜΑΝΩΛΗΣ,
ΠΟΥ ΤΟ ΦΤΕΡΟ ΣΑΝ ΕΠΙΑΝΕ
ΤΟΝ ΕΖΗΛΕΥΑΝ ΟΛΟΙ.

ΛΑΟΥΤΟ ΟΜΩΣ ΕΠΑΙΖΕ
ΚΙ Ο ΜΑΜΑΚΟΒΑΓΓΕΛΗΣ,
ΚΑΙ ΗΤΑΝ ΑΠΟΛΑΥΣΤΙΚΟΣ
ΣΑΝ ΚΤΥΠΑΓΕ ΤΟ ΤΕΛΙ.

ΗΤΑΝ ΜΕΓΑΛΟΣ ΜΕΡΑΚΛΗΣ

ΚΙ Ο ΜΑΜΑΤΖΟΜΙΧΑΛΗΣ,

ΛΑΟΥΤΟ ΕΠΑΙΖΕ ΚΙ ΑΥΤΟΣ

ΜΕ ΛΕΒΕΝΤΙΑ ΚΑΙ ΧΑΡΗ.

ΚΑΙ Ο ΛΕΥΤΕΡΗΣ Ο ΤΖΑΝΗΣ
ΑΛΛΑ ΚΑΙ Ο ΚΑΝΑΚΗΣ,
ΟΠΟΥ ΗΤΑΝ ΓΛΕΝΤΙ ΚΑΙ ΧΑΡΑ
ΠΑΙΖΑΝΕ ΤΟ ΛΥΡΑΚΙ.

ΔΕΞΙΟΤΕΧΝΗΣ ΣΤΟ ΒΙΟΛΙ
ΚΑΙ ΣΤΟ ΜΑΝΤΟΛΙΝΑΚΙ,
ΕΝΑΣ ΜΕΓΑΛΟΣ ΜΕΡΑΚΛΗΣ
ΚΩΣΤΗΣ Ο ΒΑΜΒΟΥΚΑΚΗΣ
(΄Η ΤΟ ΝΤΟΥΡΝΤΟΚΩΣΤΑΚΙ).

ΜΑ ΔΕΝ ΜΠΟΡΩ ΚΑΙ ΝΑ ΜΗΝ ΠΩ
ΓΙΑ ΓΙΩΡΓΗ ΒΑΣΙΛΑΚΗ,
ΠΙΑΝΕΙ ΚΙ ΑΥΤΟΣ ΤΗ ΛΥΡΑ ΤΟΥ
ΣΑΝ ΤΥΧΕΙ ΠΑΡΕΑΚΙ.

ΜΕ ΛΥΡΑ ΑΣΧΟΛΗΘΗΚΕ
ΚΙ Ο ΑΝΤΩΝΗΣ ΓΙΑΝΝΑΔΑΚΗΣ,
ΟΜΩΣ  ΜΑΣ ΕΦΥΓΕ ΝΩΡΙΣ,
ΕΠΑΙΖΕ ΜΕ ΜΕΡΑΚΙ.

ΑΝ ΠΑΜΕ ΑΚΟΜΑ ΠΙΟ ΠΑΛΙΑ
ΣΤΟΝ ΚΟΥΒΙΔΟΜΑΝΩΛΗ,
ΠΟΥ 'ΠΑΙΖΕ ΤΗ ΜΠΟΥΚΟΛΥΡΑ
ΚΑΙ ΕΧΑΖΕΥΑΝ ΟΛΟΙ.

ΤΟ ΑΦΙΕΡΩΝΩ ΣΕ ΟΛΟΥΣ ΑΥΤΟΥΣ ΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΠΟΥ Ο ΘΕΟΣ ΤΟΥΣ ΕΔΩΣΕ ΑΥΤΟ ΤΟ ΧΑΡΙΣΜΑ ΓΙΑ ΝΑ ΠΕΡΝΑΜΕ ΚΙ ΕΜΕΙΣ ΚΑΛΑ.

ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ ΑΥΤΩΝ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΦΥΓΕΙ ΑΠΟ ΤΗ ΖΩΗ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΣΕ ΑΥΤΟΥΣ ΠΟΥ ΣΥΝΕΧΙΖΟΥΝ ΝΑ ΜΑΣ ΓΛΕΝΤΑΝΕ.

ΩΣ ΕΛΑΧΙΣΤΟ ΦΟΡΟ ΤΙΜΗΣ,
ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΧΑΛΚΙΑΔΑΚΗΣ

 

Πατήστε εδώ για να δείτε φωτογραφίες από την εκδήλωση της 25ης Ιουλίου 2013
 

«ΚΑΘΟΛΙΚΟΝ»

Το «Καθολικόν» ανάγεται σε πολύτιμη πηγή πληροφοριών για τα κοινωνικά δρώμενα της Τυλίσου των αρχών του περασμένου αιώνα. Όσο το μελετά κανείς τόσο περισσότερο πλούτο και λεπτομέρειες ανακαλύπτει όπως πχ την ώρα γέννησης του βρέφους, το επάγγελμα και την καταγωγή του αναδόχου ή της νύφης και του γαμπρού, την αιτία θανάτου κτλ.

Υπάρχουν όμως και αναφορές που αποκαλύπτουν ιστορικά ή και λαογραφικά στοιχεία μέσα από την ανάγνωση των οικογενειακών ονομάτων-επωνύμων όπως είναι πχ η παράθεση «διπλών ονομάτων» που εκ πρώτης όψεως φαίνεται να είναι τα γνωστά παρατσούκλια των συγχωριανών τα οποία είχαν -και εξακολουθούν να έχουν- καθημερινή και ευρύτατη χρήση στο χωριό μας (όπως άλλωστε και σε κάθε χωριό). Σε πολλές περιπτώσεις όμως είναι δύσκολο να διακρίνει κανείς εάν πρόκειται για παρατσούκλι ή για πραγματικό δεύτερο όνομα καθώς μεταξύ τους παρεμβάλλεται το διαζευκτικό «ή».

Θα αναφερθούμε λοιπόν εδώ στα «διπλά ονόματα» όπως τα αναφέρει ο αρχιμ. Διονύσιος Βασιλάκης με την ελπίδα ότι δεν αγγίζουμε τα όρια του παρεξηγήσιμου. Για λόγους δεοντολογίας διατηρούμε την ορθογραφία των ονομάτων όπως αυτά καταγράφονται στο «Καθολικόν» και με τη (χρονολογική) σειρά που αυτά αναφέρονται.

Γεώργιος Ι. Νιράκις ή Πιπεράκις, Γεώργιος Μ. Λαμπάκης ή Ρουσάκις, Ιωάννης Γ. Σπυριδάκης ή Μορφίτσης, Αναστασία Παγωμένου ή Καρνίκη, Γεώργιος Ν. Καλλέργης ή Λιάπης, Γεώργιος Αντών. Αθανασάκις ή Κουναβιανάκις, Δημήτριος Βαβουκάκις ή Ντουρουντάκις, Ιωάννης Κουβιδάκις ή Πιτσούλης, Αικατερίνη Γ. Περυσινάκι ή Μελιδονιώτισσα, Κωνσταντίνος Ιωάν. Γ. Κ. Σπυριδάκις ή Κουκουνίδης, Εμμανουήλ Γ. Αστυρακάκις ή Νιγιώργης, Ευαγγελία Ελευθ. Μανουσάκι ή Τρυγιαδάκι, Μαρία Γ. Φιολίτενα ή Κερκέλενα, Γεώργιος Ν. Τζαγκαράκις ή Κουτσάκις, Ειρήνη Εμμ. Μανιού ή Φουντούλη, Αντώνιος Εμ. Στεφανάκις ή Κουναβιανάκις, Γεώργιος Εμ. Καραμπίνης ή Γαλανός, Μιχαήλ Φραγκουλάκης ή Παμπόρης, Ειρήνη Γ. Μαματζάκι ή Βερυκοκάκι, Εμμανουήλ Μαματζάκις ή Βολακάκις, Μιχαήλ Ρουσσάκις ή Λαμπάκις, Ζαφείρα Φιολιτάκι ή Παχιαδοπούλα, Γεώργιος Εμμ. Χατζιδάκις ή Μακρυγιώργης, Γεώργιος Γιαναδάκις ή Χαλκιδιανός, Ελευθέριος Μανουσάκις ή Κρανιωτάκις, Γεώργιος Μαματζάκης ή Τοτός.

Τα επίθετα γράφονται κυρίως με «-άκις» και όχι «-άκης» όπως σήμερα, ενώ κάποια επώνυμα γράφονται διαφορετικά σε σχέση με τώρα. Έτσι συναντάμε τα επίθετα Παπαζόγλους, Βαβουκάκις, Μπαρμπεράκις, Μπρεβελιανάκις, Μπαμπουκάκις.

Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζει η αναφορά οικογενειακών ονομάτων που σήμερα φαίνεται να μην κατοικούν στο χωριό μας.  Έτσι αναφέρονται τα επώνυμα:

Επιμενίδης, Πιτσούλη, Παϊδάκι, Σγουρός, Μανιώς, Μπορμπουδάκης, Μπρεβελιανός, Κουβιδάκις, Καστελλιανού, Φραγκουλάκις,  Καμαρίτης, Μεσκηνιανός, Παπουτσάκις, Καρανικολάκι, Μπουντουράκις, Γαζανάκι, Πιτσουλάκι, Κακουτάκης, Ρωμανάκη, Μαρκαντωνάκη.

Αξίζει ακόμα να αναφέρουμε ότι σε κάποιες περιπτώσεις –λίγες είναι η αλήθεια- συναντάμε επώνυμα γυναικών με την κατάληξη «-ενα» (και ένα επώνυμο σε «-ίνα») που πιθανόν να είναι δηλωτικά του προσδιορισμού τους σε σχέση με έναν άντρα, σύζυγο ή πατέρα , ή παρατσούκλια ή ενδεικτικά του τόπου καταγωγής. Αυτά είναι:

Φωτεινή Γιαννάδενα, Μαρία Μαρκαντώνενα, Χριστίνα Κουφαντώνενα, Φωτεινή Ζουρίδενα ή Δασκάλισσα, Ελένη χήρα Κουρομανώλενα, Μαρία Ν. Περυσινάκι Μακρυνικόλενα, Ζαμπία Κρανιώτενα, Βασιλική Μπρεβελιανίνα.

(συνεχίζεται)

«Κουμπέδες»

Όλοι μας σχεδόν καθημερινά, πηγαινοερχόμενοι από και προς το Ηράκλειο, περνάμε έξω από τους γνωστούς μας «Κουμπέδες», ένα πολύ ενδιαφέρον κτίσμα με ιδιαίτερη αρχιτεκτονική. Πόσοι αλήθεια από εμάς γνωρίζουν την ιστορία του, πότε χτίστηκε  και σε τι χρησίμευε τα παλαιότερα χρόνια;

Αναμφισβήτητα οι «Κουμπέδες» βρίσκονται σε μια περιοχή στρατηγικής σημασίας καθώς στα ενετικά και οθωμανικά χρόνια αποτελούσε κομβικό σημείο κίνησης από τον ορεινό όγκο του Ψηλορείτη και της Δυτικής Κρήτης προς το Χάνδακα (Ηράκλειο) και αντίστροφα. Η μορφή του μνημείου παραπέμπει στην Οθωμανική αρχιτεκτονική. Φαίνεται να χτίστηκε πριν από περίπου 350 χρόνια καθώς οι Τούρκοι είχαν στρατοπεδεύσει στην περιοχή από το Δεκέμβριο του 1646 πολιορκώντας την πόλη του Χάνδακα (Ηράκλειο) την οποία τελικά κατέλαβαν το 1669. 

Κύριο χαρακτηριστικό του αποτελούν οι δυο «κουμπέδες» (από την τούρκικη λέξη kubbe = τρούλος). Ο Τούρκος περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπί στα 1670 το ονομάζει «Σερβιλί» δηλαδή «καφενείο των κυπαρισσιών» (από την επίσης τούρκικη λέξη selvi ή servi που σημαίνει «κυπαρίσσι») επειδή η περιοχή ήταν κατάφυτη από κυπαρίσσια. «Σερβιλί» ονομαζόταν και ολόκληρη η περιοχή, ονομασία που ακούγεται ακόμα και σήμερα. Ο Robert Pashley, άγγλος περιηγητής ο οποίος περιηγήθηκε στην Κρήτη την άνοιξη και το καλοκαίρι του 1834, το αναφέρει ως «ερειπωμένο χάνι που κάποτε πρόσφερε καλό κατάλυμα» ενώ ο Άγγλος ναύαρχος Τ.Α.Β. Spratt, που έφτασε στην Κρήτη το 1851, το επισκέπτεται και παρατηρεί τις συκιές που είναι φυτεμένες δίπλα στο καφενείο.

Το κτήριο χρησίμευε ως χάνι. Ήταν δηλαδή ένας τύπος ξενώνα και φιλοξενούσε τους ταξιδιώτες οι οποίοι δεν προλάβαιναν να μπουν στο Μεγάλο Κάστρο (Ηράκλειο) μέχρι τη δύση του ήλιου. Ως τις αρχές του 20ού αι.  οι μεγάλες καστρόπορτες του Ηρακλείου (της Χανιόπορτας, της Καινούριας Πόρτας και του Αγ. Γεωργίου στην πλατ. Ελευθερίας) έκλειναν με τη δύση του ήλιου και άνοιγαν το πρωί. Οι «στρατολάτες» που δεν πρόφταναν να μπουν στην πόλη διανυκτέρευαν σε τέτοιου τύπου χάνια. Παρόμοιο κτίσμα είναι και του «Κορώνη ο Μαγαράς» που βρίσκεται στις παρυφές του Ηρακλείου στο τέρμα περίπου της λεωφόρου Ανδρ. Παπανδρέου. Στα καταλύματα αυτά οι ταξιδιώτες ήταν προστατευμένοι από τη βροχή και το κρύο του χειμώνα ενώ γύρω στους τοίχους υπήρχαν κτισμένα πεζούλια όπου μπορούσαν να καθίσουν ή και να κοιμηθούν ώσπου να ξημερώσει και να πάρουν ξανά το δρόμο για το Μεγάλο Κάστρο. Απαραιτήτως έπρεπε να διαθέτουν βρύση με τρεχούμενο νερό για να ποτίζονται τα ζώα των ταξιδιωτών.

Οι «Κουμπέδες» έχουν προσανατολισμό βορρά-νότου με συνολικό πλάτος 6μ. και μήκος 11,70μ. Αποτελούνται από δυο ισομερείς τετράγωνους χώρους με δυο θόλους διαμέτρου 5μ. ο καθένας. Στη βορεινή πλευρά του κτηρίου έχουν χτιστεί δυο νεώτεροι χώροι με παραδοσιακή μορφή και νεώτερες επεμβάσεις. Το συνολικό εμβαδόν που καταλαμβάνουν τα κτήρια και οι χώροι γύρω από αυτά είναι 151, 72 τμ.

Μέχρι πριν μερικά χρόνια χρησίμευε ως στάνη για τα πρόβατα που διατηρούσε στην περιοχή κάποιος ιδιώτης. Σήμερα το συγκρότημα έχει αναστηλωθεί και έως πολύ πρόσφατα λειτουργούσε ως καφενείο και μεζεδοπωλείο.

 Βιβλιογραφία:

·        Αλετράς, Ζ. (2008). Κουμπέδες. Στο Έρση Μπρούσκαρη (επιμ.), Η Οθωμανική Αρχιτεκτονική στην Ελλάδα. Αθήνα: Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού

·        Σπανάκης Σ. (1981). Η Ύδρευση του Ηρακλείου. Ηράκλειο: Εκδόσεις Τ.Ε.Ε.

·            Spratt, T. A. B. (2009). Ταξίδια και Έρευνες στην Κρήτη του1850. Ηράκλειο: Εκδόσεις ΚΑΡΜΑΝΩΡ