Η Μάχη της Τυλίσου - Απρίλιος 1867

Όπως είναι γνωστό, η ελληνική επανάσταση του 1821 οδήγησε στη δημιουργία του ελληνικού κράτους το 1830, με την υπογραφή ενός Πρωτοκόλλου που υπογράφηκε στο Λονδίνο (γνωστό ως “Πρωτόκολλο του Λονδίνου”). Εντούτοις, η Κρήτη εξακολούθησε να βρίσκεται υπό τουρκική κατοχή και ο κρητικός λαός προέβη σε συνεχείς επαναστάσεις ώστε να αποσείσει τον τουρκικό ζυγό και να πετύχει την πολυπόθητη ένωσή του με την Ελλάδα. 

Κατά τα έτη 1866 έως 1869 έγινε η σημαντικότερη ίσως επανάσταση του κρητικού λαού ενάντια στην Οθωμανική κυριαρχία. Στη διάρκεια αυτής της επανάστασης, οι Κρήτες βρήκαν ένθερμους συμπαραστάτες και άμεσους βοηθούς χιλιάδες εθελοντές από την άλλη Ελλάδα, αλλά και από το διεθνή χώρο (όπως ο Άγγλος δημοσιογράφος Ιλαρίων Σκίννερ, ο Συνταγματάρχης Sotfried και πάρα πολλοί άλλοι), οι οποίοι έτρεξαν να βοηθήσουν στην απελευθέρωση και την εθνική τους δικαίωση. 

Σύμφωνα με αυτόπτες μάρτυρες που κατέγραψαν τα γεγονότα, στις 7 Απριλίου του 1867, μεσούσης της Κρητικής Επανάστασης, έγινε στην περιοχή της Τυλίσου μια από τις πιο πεισματώδεις και δυνατές μάχες του τρίχρονου αυτού αγώνα, η μάχη της Τυλίσου (σύμφωνα με κάποιους ιστορικούς, η μάχη δόθηκε στις 15 Ιανουαρίου 1867). 

Ας πάρουμε όμως τα γεγονότα με τη σειρά: Στα τέλη Δεκεμβρίου 1866 αποβιβάσθηκαν στον όρμο του Φόδελε (κατά άλλους, στο Μπαλί) αρκετοί εθελοντές από την άλλη Ελλάδα μεταξύ των οποίων ο Μανιάτης Συνταγματάρχης Δημήτριος Πετροπουλάκης, με 350 εθελοντές συμπατριώτες του, μεταξύ των οποίων ο γιος του Λεωνίδας και ο εγγονός του Γεώργιος, προς βοήθεια του αγωνιζόμενου κρητικού λαού. Η προσέγγιση και αποβίβαση των εθελοντών στην Κρήτη έγινε χωρίς απρόοπτα. Με δύο πλοία, το “Υδρα” που απέπλευσε από το Γύθειο και ήλθε στη Σύρο και στο οποίο επέβαινε ο Πετροπουλάκης με τους δικούς του, και το “Πανελλήνιον” που ξεκίνησε από τη Σύρο μαζί με το “Υδρα” και με 200 άνδρες, ήλθαν και προσορμίσθηκαν στον όρμο του Φόδελε και της Αγίας Πελαγίας.

Αμέσως όμως του επιτέθηκε ισχυρή δύναμη του τουρκικού στρατού και τον ανάγκασε να καταφύγει στις παρακείμενες βουνοκορφές. Αμέσως ωστόσο ανασυντάχθηκε και σε συνεργασία με τους τοπικούς επαναστάτες υπό το Μιχ. Κόρακα κ.ά. προχώρησε προς τον κάμπο της Τυλίσου. 

Στις 7 Απριλίου (ή κατ’ άλλους, στις 15 Ιανουαρίου) του 1867 συγκρούσθηκε με ισχυρότατη τουρκική δύναμη, υπό το Ρεσίτ πασά, στην περιοχή του Γωνιανού φαραγγιού. Η μάχη ήταν κρατερή. Ο Σκίννερ, στο βιβλίο του “Σκληραγωγίαι εν Κρήτη, 1867” αναφέρει γι’ αυτή τα εξής: “Ο Ρεσίτ πασάς είχε συγκεντρώσει απάσας τας δυνάμεις του έμπροσθεν του στενού της Τυλίσου... Οι επαναστάτες αφέντες τινά χαράδραν ανέβημεν εις άλλην... Επηδώμεν τους βράχους κι επατώμεν τους ακανθώδεις βάτους. Οι στρατιώται έτρεχον επί τοσούτον, ώστε άφησαν αρκετά πίσω τους αρχηγούς”. Και όταν οι δύο αντίπαλοι βρέθηκαν σε απόσταση βολής, ο Σκίννερ συνεχίζει να λέει: “Ο Κόρακας εκκενώσας την πρώην βολήν, ομοίαζεν γέροντα ευγενή Άγγλον, όστις καταδιώκει αλώπεκα”. Και συνεχίζοντας την περιγραφή του ο Άγγλος δημοσιογράφος μας πληροφορεί: “Κατ’ αρχάς τινές Τούρκοι ακροβολισταί απήντησαν εις το πυρ αυτών, αλλά γρήγορα αποθαρρυθέντες, διότι προσεβάλλοντο πανταχόθεν, υποχώρησαν”.

   Περί το τέλος της ημέρας, γιατί η μάχη ήταν ολοήμερη, οι εχθροί υποχώρησαν ολοκληρωτικά και τότε ουρανομήκης “φωνή θριάμβου πανταχόθεν ηκούετο”, “Νίκη του Σταυρού!!!”. Και ο Σκίννερ συνεχίζει την περιγραφή του: “Οι Τούρκοι φεύγουν ως αι αίγες, πυροβολούντες κατά διαστήματα, ενώ οι Κρήτες έχουν εξαφθεί και προχώρουν μετά ισχυρών κραυγών...”

     Στο πεδίο της “περύπιστης” αυτής μάχης έμειναν 600 Τούρκοι σκοτωμένοι. Αλλά και οι επαναστάτες έχασαν ένα άξιο παλληκάρι, τον οπλαρχηγό Μαλεβυζίου Παύλο Ντεντιδάκη. 

Πηγές: 

• Χρηστάκης Γ. Γ., (2008). Πότε έγινε η μάχη της Τυλίσου. Εφημερίδα ‘Πατρίς’, 04/10/2008. Διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο: http://www.patris.gr/articles/142576?PHPSESSID=

• Χρηστάκης Γ. Γ., (2008). Περί Τυλίσου ο λόγος. Εφημερίδα ‘Πατρίς’,13/08/2008. Διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο: http://www.patris.gr/articles/139100?PHPSESSID=